Μαθημένη Αβοηθησία (Learned Helplessness)

''ΜΑΘΗΜΕΝΗ ΑΒΟΗΘΗΣΙΑ...''

Τι είναι η ''μαθημένη αβοηθησία'' ; Ένα φαινόμενο ; Ένας τρόπος σκέψης ; Η απόρροια ή η αιτία ψυχικών δυσκολιών ; Ακόμα και η μετάφραση από την αγγλική γλώσσα εγείρει αντιπαραθέσεις. 

Ο αγγλικός όρος "Learned Helplessness" χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον ερευνητή ψυχολόγο Martin Seligman το 1967. Με αυτόν τον όρο προσπάθησε να περιγράψει την συναισθηματική κατάσταση που είχαν περιέλθει τα πειραματικά υποκείμενα και έμοιαζε με τα συμπτώματα  που έχει η κλινική χρόνια κατάθλιψη (απόσυρση, παραίτηση κτλ). Ο Seligman σχεδίασε μια πειραματική διαδικασία, όπου προκαλούσε ηλεκτρικά σοκ σε σκύλους. Στην Α ομάδα, οι σκύλοι είχαν την δυνατότητα με έναν μοχλό να γλιτώσουν τα σοκ και στην Β ομάδα δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι, (ο μοχλός δεν γλίτωνε τον πόνο). Μετά από λίγες επαναλήψεις, δόθηκε η δυνατότητα και στην Β ομάδα να μπορούν να γλιτώνουν τα σοκ με τον μοχλό, κάποιες φορές. Αυτό που παρατηρήθηκε είναι πως τα σκυλάκια της Β ομάδας δεν έμπαιναν καν στην διαδικασία να γλιτώσουν από τα ηλεκτροσόκ ακόμα και όταν καταλάβαιναν ότι μπορούν. Επειδή δεν μπορούσαν να ελέγξουν την κατάσταση!!! Κάποιες φορές έπιανε το κόλπο με τον μοχλό, κάποιες άλλες όχι. Έτσι, μετά από δύο- τρεις προσπάθειες δεν ασχολήθηκαν ποτέ ξανά  Έμοιαζαν σαν να είχαν απελπιστεί και δεν κινητοποιούνταν, αποδεχόμενα στωικά με ένα γρύλισμα τον πόνο. 

Πρόκειται για Παραίτηση....για εκείνη την παραίτηση που βλέπουμε στην κατάθλιψη: ''Ότι και να κάνω δεν θ' αλλάξει κάτι''. 

Το βλέπουμε καθημερινά....το ζούμε και το αντιμετωπίζουμε. Η αίσθηση ότι τα πράγματα δεν θα πάνε καλά, στηρίζει και επισφραγίζει το αίσθημα της θλίψης. Δεν είναι απλά μια απαισιόδοξη στάση. Είναι η αίσθηση πως ''Εγώ είμαι αδύναμος να κάνω κάτι'' , ''Είμαι αβοήθητος''.

Πρόκειται για τον βασικό πυρήνα της ανασφάλειας, των φόβων, της θλίψης και του άγχους. ''Έχω μάθει πως είμαι αβοήθητος, άρα νιώθω αδύναμος, άρα φοβάμαι, άρα νιώθω ακόμα πιο αδύναμος, νιώθω θλίψη, ανασφαλής και αγχώνομαι για το τώρα, το αύριο και το μετά, δεν ελέγχω τίποτα''.

Και πως μπορεί κάποιος να φτάσει σε αυτό το σημείο ; Να έχει αποκτήσει την αίσθηση της αβοηθησίας ;

Μέσα από πολλά μονοπάτια....Καταρχήν, εάν έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον που από πολύ νωρίς και για πολλά χρόνια δεν υπήρχαν σαφή όρια, σαφής κανόνες και έτσι κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει τις συνέπειες μιας συμπεριφοράς. Η προβλεψιμότητα των συνεπειών μιας συμπεριφοράς είναι κάτι που μας προκαλεί μια αίσθηση ελέγχου των καταστάσεων. Επίσης, εάν υπήρχαν πολλές μετακομίσεις ή πολλά και διαφορετικά πρόσωπα από όπου έπαιρνε αγάπη ως παιδί, η αίσθηση ελέγχου των καταστάσεων θα είναι περιορισμένη. Παρομοίως, εάν έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον όπου του τα παρέχουν όλα, χωρίς καμία εξαίρεση, θα μάθει να μην αντέχει την αναμονή, να μην γνωρίζει πως να διαχειρισθεί την απογοήτευση. Και σταδιακά θα νιώθει ότι δεν ξέρει τρόπους να διαχειρισθεί νέα δεδομένα (θα έχει μάθει να ζει σε μια γυάλα= άρα ανασφαλής και αβοήθητος στον ''έξω κόσμο''). Τέλος, υπάρχουν οι περιπτώσεις όπου τραυματικές καταστάσεις μπορούν να εισάγουν την αίσθηση της αβοηθησίας σε κάποιον. Πρόκειται για καταστάσεις που είτε τις έχει ζήσει ο ίδιος είτε κάποιος στο περιβάλλον του.

Ναι, πρόκειται για κάτι που μπορείς να το ''αποκτήσεις'' μέσα από τις εμπειρίες και τον τρόπο σκέψης κάποιου άλλου ( δεν είναι τυχαίο εκείνο που λένε ότι η ατμόσφαιρα ''βαραίνει'' με έναν μελαγχολικό στην παρέα). 

ΚΑΙ ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΘΕΙ ;

Ο Seligman μετά από τα πειράματα με τους σκύλους, ανέπτυξε την θεωρία της "Θετικής Σκέψης'' και έγινε ο πατέρας της θετικής ψυχολογίας (Positive Psychology). Η λογική είναι πως από την στιγμή που είσαι στην κατάσταση της μαθημένης αβοηθησίας, έχεις έναν απαισιόδοξο τρόπο σκέψης σαν βάση. Οπότε εάν αλλάξεις τον απαισιόδοξο σε θετικό τρόπο σκέψης και εάν δώσεις προσοχή στα θετικά και όχι αρνητικά συμβάντα της ζωής σου, μπορείς να καταφέρεις να ελέγξεις τα αρνητικά συναισθήματα που προκαλούνται από την μαθημένη αβοηθησία. Πρόκειται για μια καινούργια κατεύθυνση, η οποία ενέπνευσε και την δημιουργία νέων τρόπων παρέμβασης (coaching ). 

Η αλήθεια είναι πως βοηθά σε μεγάλο βαθμό. Απλά, δεν είναι τόσο θαυματουργή όσο την παρουσιάζουν. Η θετική σκέψη είναι ο στόχος. Για να γίνει μέσον χρειάζεται χρόνος, υπομονή και επιμονή. Και χρειάζεται την συμπαράσταση από την συμπεριφορά. Ας μην ξεχνάμε πως η μαθημένη αβοηθησία σχετίζεται με τον μη έλεγχο του τι κάνω, του τι μπορώ να κάνω και επενδύεται με την ανασφάλεια και τον φόβο. Δεν φτάνει να λέω ότι όλα θα πάνε καλά. Βοηθά αλλά δεν φτάνει...